OKUMA BOZUKLUĞU- DİSLEKSİ NEDİR?

Okuma Bozukluğu

Okuma genel olarak bir olguyu anlatmak üzere bir araya getirilmiş kelime ve söz dizilerinin anlaşılmasıdır. Okuma göz aracılığıyla taranan kelime ve görüntülerin beyine ulaşıtılması ile başlar. Beynimiz bu kelime ve görüntüleri dağarcığındaki bilgilerle eşleştirerek anlamlandırma işlevini yerine getirir. İlkokulda başlayan okuma süreci yaşamın her aşamasında devam eder.

Okuma, okul öncesi yıllarda harf tanımayla başlayan, sonraki yıllarda kelime okuma, cümle okuma, metin okuma ve okuduğunu anlamayı kapsayan bir süreçtir.Pek çok çocuk okumayı kolaylıkla öğrense de, yaklaşık % 5- 15’i kadarı okumayı öğrenmede zorluk çeker ve bu süreç içinde çeşitli akademik güçlüklerle karşılaşır. 

Disleksinin Tanımı

Disleksi ; akıcı ve doğru bir şekilde kelimenin tanınması, okuma ve kelimeyi doğru yazma becerilerinde yaşanan zorluk ve yetersizlik olarak tanımlanır. Dislektik bireyler okul aktivitelerinin ve okumaya başlanıldığı süreçte fark edilebilmektedir.  

Özgül öğrenme bozukluklarının bir alt tipi olarak sınıflandırılan disleksi en yaygın görülen öğrenme güçlüğüdür. Disleksi, çok basit bir tanımlamayla okuma bozukluğudur ama her okuma güçlüğü yaşayan “dislektik” değildir.

DSM-IV de okuma bozukluğu, çocuğun yaşına, eğitimine ve zekasına göre okuma başarısının beklenenin altında olması şeklinde tanımlanır.

DSM-4-TR’deki “Okuma Bozukluğu”, “Matematik Bozukluğu”, “Yazılı Anlatım Bozukluğu” ve “Başka Türlü Adlandırılmayan Öğrenme Bozukluğu” DSM-5’te “Özgül Öğrenme Bozukluğu” şekliyle birleştirilmiştir.

Bu bozukluk, okumanın gerekli olduğu akademik başarı veya günlük etkinliklerde anlamlı sorunlar ortaya çıkarır. DSM-IV’ e göre eğer nörolojik bir durum veya, algısal bozukluk varsa okuma özürünün derecesi bu gibi durumlardan dolayı artış gösterir.

Dislektik Çocukların Okuma Özellikleri

Dislektik bireyler farklı özellikler yansıtabilir, yaşa bağlı farklı belirtiler gösterebilir. Bir başka deyişle, dislektik çocuklar, yaşadıkları akademik güçlükler açısından benzerlikler gösterseler bile, bu güçlüklerin derecesi, her bireyde farklı olacaktır. Örneğin, bir çocuk ses farkındalığı becerilerinde zorluk yaşarken ve kelimeyi çözmekte zorluk çekerken, bir diğeri kelimeleri doğru ama yavaş okuyabilir. Bazıları ise kelimeleri doğru okudukları halde, okuduklarını anlamakta güçlük çekebilir.

Disleksi, çocuklarda ve yetişkinlerde eksiksiz ve akıcı okuyabilmek için gerekli olduğu düşünülen zekâ, motivasyon ve eğitimle ilgili bir problem olmaksızın okumada yaşanan güçlüktür. Disleksi, özellikle okuma ve yazımını etkileyen özel bir öğrenme güçlüğüdür. 

Disleksi, kelime tanıma ve telaffuzda güçlüklerle kendini göstermektedir. Bu güçlükler, dilin diğer bilişsel yeteneklerle ilişkili olan fonolojik bileşeninde bir eksiklikle sonuçlanmaktadır. ikincil sonuç olarak, okuduğunu anlamada güçlük ve kelime dağarcığının az olması görülmektedir

Fonolojik farkındalık (Ses farkındalığı)

Fonolojik farkındalık, okuma-yazma becerilerinin kazanımında ve gelişiminde önemli rol oynayan sözel dil becerisidir Fonolojik farkındalık gelişimsel bir beceridir ve kolaydan zora doğru giden farklı dilsel becerilerden oluşur. Başka bir deyişle, kelime içindeki ses ve harf ilişkisini kelime, hece, kafiye ve ses (fonem) düzeyinde anlama, yorumlama ve kullanma becerileri üzerine kuruludur. 

Çok sayıda bilimsel araştırma, fonolojik farkındalık becerilerinde yaşanan yetersizliklerin, okumayı öğrenme ve kelimeyi doğru yazma gibi becerileri etkilediğini ve önemli öngörücü faktörlerden biri olduğunu göstermiştir Normal gelişen çocuklara kıyasla, okuma bozukluğu yaşayan çocukların fonolojik farkındalık işlemlerinde zayıflık yaşadığı, bunun sonucu olarak kelime okumada zorlandığı bilinen bir olgudur. 

Aşağıda ses farkındalığı becerileri listelenmiş ve her biri için örnekler sunulmuştur: 

• Sözcük ayırt etme. “kapı-kapı” aynı mı, farklı mı? “Çilek-keklik” aynı mı, farklı mı? 

• Hece farkındalığı: hece birleştirme, hece ayırma, sözcükten hece atma, hecelerin yerini değiştirme

Hece birleştirme. /ba/ /ca/ – (baca) 

Hece ayırma. Tabak- (/ta/ /bak/) o Sözcükten hece atma. Elma de- /ma/ deme, ne kaldı? (el) 

Hecelerin yerini değiştirme. bakkal- (kal-bak) 

• Kafiye (uyak) farkındalığı: kafiye tanıma, kafiye üretme

 Kafiye tanıma. Taş-bal-kaş

Kafiye üretme. Pencere- (tencere) 

• Ses (fonem) farkındalığı: ses atma, ses ekleme, ses değiştirme, ilk ses, son ses, ses eşleme, ses kaynaştırma, ses ayırma, ses ekleme/değiştirme 

Sözcükten ses atma/eksiltme. “toka de ama /a/ deme” (tok)

Sözcüğe ses ekleme. Baca- bacak

Sözcükteki sesi değiştirme. kasa – masa

Sözcüklerdeki ilk sesi tanıma. “at, araba”- “aynı sesle başlayan bir sözcük söyle”. (adam, ayı, vb.) gibi

Sözcükteki son sesi bulma ve sözcük üretme. “Okul-lamba”

Ses eşleme. “tabak” ve “yatık” aynı sesle mi biter?

Ses kaynaştırma. Söylediğim sesleri birleştir. /b/ /a/ /k/– Eğer bu sesleri birleştirirsen, hangi sözcük olur? (bak)

Ses ayırma. “Kafa”- (/k/ /a/ /f/ /a/)

Ses ekleme, ses değiştirme. “Kalem”-“t” –“talem”

Yüksek sesle okuma

Çocuk, yüksek sesle okurken, doğru ve akıcı okumakta güçlük çeker. Okurken, hata yapar. Çocuğun yaşadığı güçlükler aşağıda sıralanmıştır. 

• Uzun sözcükleri doğru olarak okumada güçlüğü çeker (örn. yapabilecektim) 

• Sözcüğün başladığı sesi temel alarak, sözcüğü tahmin etmeye çalışır ve genellikle yanlış tahminde bulunur. 

• Uydurma sözcükleri (örn. “seygenlik”, “matıcı”) okurken, yavaşlar ve doğru okumakta güçlük çeker.

Ortografik farkındalık

Kelimelerin içindeki ses (harf) dizilimi konusundaki farkındalıktır. Bazı dislektik bireylerin bu farkındalıkla ilgili olarak aşağıdaki gibi güçlükler yaşadığı görülür: 

• Kelimenin doğru ya da yanlış yazıldığını fark etmede yaşanan güçlük (kalem, kalm) 

• Kelimeyi yazarken, doğru ve hızlı yazmakta yaşanan güçlük 

• Kelimeyi yazarken, aynı kelimeyi farklı şekillerde yazma (örn., ev, ve– ne, en) 

Dil Gelişimi

Dislektik çocukların dil gelişimi, kelime bilgisinin yetersizliği ve okumayı anlamada zorlanma çocuklarda hem okuma hemde yazma becerilerini olumsuz etkilemektedir. Disleksili çocuklar, kelime anlamlarında ve kelimeleri doğru yerinde kullanmaktazorluk yaşamaktadır. Diğer bir deyişle, cümle yapılarında ve kullanılan kelimelerde yetersizlik ve zayıflık, okuma-yazmayı öğrenirken süreci olumsuz olarak etkileyecektir. Kelime bilgisinin yetersizliği, çocuğun daha az okumasına, akranlarına göre geride kalmasına ve aradaki farkın giderek büyümesine yol açacaktır. Ayrıca, okumada kelimeleri sesleri doğru tonlama ve ses kullanımında yetersizlik, okumayı dolayısıyla anlamayı da güçleştirecektir.

Disleksi Belirtileri – Özel Öğrenme Güçlüğü Belirtileri

• Yazı yazarken çok yavaş ve satır hizasını tutturamayan bu çocuklar kalemi doğru tutamazlar, kalemi tutarken çabuk yorulurlar.
• Bazı harf, sayı ve kelimeleri ters yazar ya da karıştırırlar.   b-d, m-n, ı-i, 2-5, d-t, ğ-g gibi. Yazarken bazı harfleri, heceleri  atlar ya da harf/hece ekler, hece bölme hataları yaparlar, kelimeler arasında hiç boşluk bırakmazlar.
• Okuma yaparken sesleri birleştirmede zorluk yaşarlar. Bazı heceleri ters okuma (ve-ev, çok-koç), okurken ve ya yazarken harf, hece atlama, kelimenin sonlarını uydurarak okuma, okumaya karşı isteksizlik, başkası okuyunca daha iyi anlama, okuduğu öykünün anlamını çıkarmada (özet yapma) zorlanma görülür.
• Okurken sık sık satır atlarlar. Okuduğunu anlama ve dilin gramer yapısını anlamada zorlanırlar.

Disleksi Belirtileri konusunda detaylı bilgi için Özel Öğrenme Güçlüğü Belirtileri yazımız okuyabilirsiniz.

Disleksi Nasıl Farkedilir?

Disleks, özellikle ilkokul öğretmenlerinin gözlemiyle ilkokul döneminde ortaya çıkmaktadır. Çocuk harflerle kelime oluşturma, kelimeleri doğru okuyarak yazabilmesi öğretmenlerince takip edilebilmektedir.

İlkokulda disleksi; okumayı yaşıtlarından yavaş öğrenmeleri ya da kendi sınıf seviyesinin gerisinde kalan okuma hızı ile anlaşılır. Okuma zorluğu disleksinin birincil belirtisidir.

Akademik sorunlar özellikle okuma-yazma sorunları farkedilince zaman kaybetmeden çocuğu bir uzmana götürmesi için aile sınıf öğretmeni ve rehber öğretmen tarafından yönlendirilmelidir. Yönlendirme sonucunda tanı alan öğrenciler özel eğitim desteği sağlanır. Bu destekle okuma-yazmadaki sorunlarla baş etmesi sağlanır.

Okuma Bozukluğu-Disleksi İçin Konyada nereden özel eğitim ve destek alabilirim?

Konya’da Cemre Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi olarak okuma bozukluğu, disleksi olan çocuklar için uzman ekibimizle destek vermekteyiz. Kurumumuzda disleksili çocuklara özgü geliştirilmiş bir eğitim programı olan Yapılandırılmış Disleksi Eğitim Programı (Y-DEP) Konya Disleksi Merkezi olarak uygulamaktadır. Y-DEP kişiye özgü, bireyselleştirilmiş bir eğitim program olarak başarılı sonuçlar sergilemektedir.

Y-DEP bu disleksili birey ve çocukların yetersiz olduğu ve geliştirilmeye ihtiyaç duyduğu bu alanlarda çalışır. Y-DEP bilişsel alandaki uygulama kitaplarıyla eğitim sürecini yürütür. Bu süreçte akademik becerilerle de eş zamanlı çalışıldığından disleksili çocukların sorunlarına en başarılı çözümleri sağlamaktadır. Destek ve sorularınız için bizi arayabilirsiniz.