ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR VE GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Zihinsel Engelli Nedir? Zihinsel Yetersizlik

Zihinsel yetersizlik, gelişim dönemleri içerisinde (0-18 yaş arası) ortaya çıkan zihinsel işlevlerde ve uyumsal davranışların en az ikisinde görülen sınırlılıktır. Bu sınırlılık bireyin bulunduğu yaş düzeyine uygun performansı sergileyememesine yol açmaktadır.

Zihinsel engelli tanısı, çocuğun ortalamanın altında zihinsel işleve sahip olması, zekâ testleri ile ölçülen zekâ puanının 70 zeka bölümünün altında olması iletişim, öz bakım, günlük yaşam, kendini yönetme ya da kişiler arası ilişkiler gibi beceri alanlarında en az iki ya da daha fazlasının sınırlı olması ve bu sınırlılıkların 18 yaşından önce ortaya çıkması ile konulur.

Zihinsel yetersizlik yaşayan çocuklar, normal gelişim gösteren çocuklarla aynı gelişimsel aşamalarda ilerlemelerine rağmen onları geriden izlemekte ve tam olarak onlar gibi gelişememektedirler.

Zihinsel yetersizlik yaşadığı tespit edilen çocuklar, dikkat, algı, hafıza, akıl yürütme, muhakeme ve problem çözme becerilerinde yaş düzeyine uygun performans göstermekte zorlanırlar. Sunulan özel eğitim desteği ve psiko- sosyal çalışmalar ile kendi performanslarının en iyisini sergilemeleri mümkündür. 

Zihinsel Engel Dereceleri (Zihinsel Yetersizlik Dereceleri)

Bu sınıflama türünde zihinsel yetersizlikten etkilenen çocuklar gereksinim duydukları yardım düzeyine göre sınıflandırılır. Türkiye’de Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde bu tür bir sınıflama yapılmaktadır. 

1) Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: 

Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Bireyin, temel okuma yazma ve matematik becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.

2) Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: 

Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Bireyin gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal duygusal ve davranış problemleri ile temel okuma yazma ve matematik becerilerinin kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.

3) Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: 

Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade etmektedir. Bireyin ciddi şekilde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel özbakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.

4)Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik:

Zihinsel yetersizliği yanında öz bakım, günlük yaşam ve temel akademik becerileri kazanamayan, yaşam boyu bakım ve gözetime ihtiyacı olan bireyi ifade etmektedir.

Çoğunlukla hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar okulda öğretmenler tarafından fark edilirler. Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizlikleri olanlar ise daha erken fark edilebilmektedir.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

1-BİLİŞSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Bilişsel işlem süreçlerinde belleğe alma, hatırlama ve transfer etmede belirgin bir güçlük yaşarlar.

Öğrenme için yapılandırılmış bir ortama ihtiyaç duyarlar.

Öğretimde başkalarından daha fazla ipucuna gereksinim duyarlar.

Akademik kavram ve işlemleri öğrenmekte zorlanırlar.

Zaman kavramı çok geç ve güç gelişir.

Soyut kavramları öğrenmede yetersizlik görülür. 

Somut şeyleri daha kolay ve iyi kavrarlar. Kavramların somutlaştırılması anlamalarını, öğrenmelerini kolaylaştırır.

Dikkat problemleri görülür. Dikkati toplamakta zorlanır, dikkatleri kolay dağılır, dikkat süreleri kısadır.

Görsel ve işitsel algıları zayıftır. Bellekle ilgili yaşadıkları en önemli sorun öğrendikleri bilgileri kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmada yaşamalarıdır.

Genelleme yapmakta çok zorlanırlar.

Kazandıkları bilgileri transfer etmekte çok güçlük çekerler.

Bir işi sonuna kadar sürdürmede zorlanırlar, çabuk yorulurlar.

Öğrenme hızları yaşıtlarına göre daha yavaştır. Öğrendiklerini kısa sürede unutabilirler.

Bu çocuklara her detay ayrı ayrı açıklanır ve istenilen şey somut olarak gösterilirse, bireysel eğitim desteği sağlanırsa öğrenme daha kolay gerçekleşir.

2-FİZİKSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

• Kas gelişimi ve motor becerilerinde gecikme vardır.
• Denge kurmakta güçlük yaşarlar.
• El-göz koordinasyonu zayıftır.

3-DİL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Alıcı Dil Becerileri

• Yönergeleri anlamakta güçlük çekerler. 
• Sözel olmayan iletişim öğelerini anlamakta güçlük çekerler.
• Birden fazla eylem içeren, karmaşık ve uzun yönergeleri takip edemezler.
• Soyut kavramları anlamakta güçlük çekerler.

İfade Edici Dil Becerileri

• Çoğunlukla gecikmiş konuşma görülür.
• Seslerin çıkarılmasında ve telaffuzda zorluk yaşarlar.
• Yaş düzeyine uygun cümle kurmaktaa sorun yaşarlar.
• Dilbilgisi kurallarını öğrenmede zorlanırlar.
• Kendini ifade etmede yetersizlik görülür.

4-SOSYAL DUYGUSAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

Sosyal kuralları öğrenmekte zorluk çekerler.

Sosyal ortamlara uyum sağlamada güçlük çekerler.

Sosyal becerilerde yaş düzeyinden daha düşük performans sergilerler.

Sosyal etkileşim başlatmada ve uygun şekilde sürdürmede yetersizlikler görülür.

Arkadaşlık kurmada ve sürdürmede sorun yaşarlar. Genellikle kendilerinden yaşça küçük olan çocuklarla iletişim kurmayı ve oynamayı tercih ederler. 

Oyun kurallarına uymada problem yaşarlar. 

Yeni durumlara uymakta çok zorluk çekerler.

Birlikte bulundukları kişilerin duygu ve düşüncelerini anlamakta zorluk çekerler.

Kendilerine güvenleri azdır ve bağımsız hareket etmekten çekinirler.

Zihinsel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı

Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylerin Destek Eğitim Programı, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı olarak faaliyet gösteren özel özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde destek eğitime devam eden zihinsel yetersizliği olan bireylerin, verilen özel eğitim hizmetlerinden etkili ve en üst düzeyde yararlanmalarını sağlamayı amaçlamaktadır. Program, ülkemizde zihinsel yetersizliği (ağır, orta, hafif düzeyde) olan bireylerin gelişim alanlarına ait özellikler dikkate alınarak hazırlanmıştır.

Bu konuda detaylı bilgi için Destek Eğitmi Programı sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

Konya Cemre Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezimizde MEB onaylı kurum olarak zihinsel yetersizliği olan bireylere uzmanlarımızca destek vermekteyiz.